Wojsko Polskie w powojennym Gorzowie

Pierwszy polski garnizon stworzyła 1. Warszawska Dywizja Kawalerii 23-26 maja 1945 i przez krótki czas stanowiła ona trzon formowanego w Gorzowie 1. Korpusu 2. Armii LWP. Sztab Korpusu funkcjonował tylko dwa miesiące, po czym w wyniku reorganizacji LWP (utworzenie okręgów wojskowych w miejsce Armii) żołnierzy przeniesiono do Koszalina. W Gorzowie pozostał wtedy tylko garnizon sowiecki: placówka NKWD przy ul. Mieszka I 33-40, szpital wojskowy, a następnie punkt dla repatriantów niemieckich przy ul. Myśliborskiej, oraz obóz NKWD nr 4 przy ul. Chopina.  Powojenne tradycje Wojska Polskiego w mieście nad Wartą rozpoczął przeniesiony z Poznania do Gorzowa w kwietniu 1947 4. Łużycki pułk saperów. W lipcu 1966 został on przeformowany w Brygadę, która w 1996 otrzymała nazwę wyróżniającą "Nadwarciańska". Do 1958 roku była to jednostka wojskowa JW 2995, potem JW 1649. Rozformowanie Brygady nastąpiło 30 września 1999 roku.  Organizacyjnie gorzowska jednostka w latach 50-/60-tych podlegała bezpośrednio Dowództwu Śląskiego OW (Wrocław). Podobnie było także w końcu lat 80-tych, kiedy to była jednym z czterech najważniejszych związków taktycznych wojsk saperskich, obok Brygad nr 1. (Brzeg Dolny), 2. (Kazuń Nowy) i 5. (Szczecin-Podjuchy). Wchodziła także - na wypadek czasu "W" - w skład tzw. Odwodu Frontu Polskiego Zjednoczonych Wojsk Układu Warszawskiego.  Dowódcami 4. Brygady Saperów byli kolejno: płk Aleksander Swadowski, płk Franciszek Ozierański, mjr Edward Kozłowski, mjr Wasyl Gonczarow, mjr Wiktor Boguszewski, ppłk Edward Kozłowski, ppłk Antoni Tymszan, płk Grzegorz Kołaczyk, płk Edward Kozłowski, płk Tadeusz Bełza, płk Edmund Kubiak, ppłk Aleksander Ciupak, płk Edmund Koblak, płk Mikołaj Rokosz, płk dypl. Stanisław Żuchowski, płk Henryk Żaba.  Brygada dziedziczyła tradycje 4. pułku saperów (1921-29) i 4. batalionu saperów (1929-39). Swoje święto obchodziła 8 września.  W latach 90-tych stopniowo kadrowano pododdziały Brygady. 16 kwietnia 1998 odbyła się tam ostatnia przysięga, a 14-15 kwietnia 1999 po raz ostatni obchodzono "Dni Sapera".  Brygada zasłużyła się wieloma akcjami dla ludności m. Gorzowa, regionu, i całego kraju. Rozminowywała m. in. województwa krakowskie, śląsko-dąbrowskie, część kieleckiego i wrocławskiego, okolice Gubina, Poznania, Grudziądza, Świecia, Radomska, Gniezna, Rzepina, Radomia, Puław, Gorzowa, Strzelec Krajeńskich, Międzychodu, Witnicy. Brała udział w corocznych akcjach przeciwpowodziowych i przeciwlodowych. Żołnierze z ul. Chopina wybudowali także mosty w Tomaszowie Mazowieckim, Nowym Targu, Nowym Sączu, Biskupcu. Po wojnie demontowali przęsła mostu w Gorzowie, w 1960 roku dokonywali wybuchów głębinowych w woj. krakowskim dla potrzeb badań dla PAN, w 1971 ratowali mienie podczas pożaru gorzowskiej Roszarni, w 1973 wyburzali drogę betonową w Stilonie, w 1984 wyburzali ścianę piwniczną w Zakładach Mięsnych.   Brygada otrzymała m. in. w 1968 roku złotą odznakę "Za udział w zwalczaniu powodzi", a w 1972 zajęła 1. miejsce w konkursie budowy mostów na szczeblu Wojska Polskiego.  Po 1999 r. koszary Brygady przejęły: PWSZ, Sąd Rejonowy, oraz Prokuratura.  Drugą gorzowską jednostką była 4. Gorzowska Brygada Zmechanizowana im. gen. Piotra Szembeka (JW 2635, od 1958 r. JW 2870), która mieściła się przy ul. Myśliborskiej. Początkowo (1950-62) był to 12. Kołobrzeski pułk piechoty, następnie (1962-95) 12. Kołobrzeski pułk zmechanizowany, a w ostatnich latach istnienia jednostki 4. Gorzowska BZ.  Żołnierze 12. pp stacjonowali po wojnie w Torzymiu, a następnie w Obornikach Wlkp., oraz Pleszewie, skąd w 1950 r. zostali przedyslokowani do Gorzowa.  W październiku 1950 roku pułk liczył 2200 żołnierzy, 3 bataliony piechoty, kompanię czołgów T-34, oraz pododdziały zabezpieczenia. W czasie wojny koreańskiej organizacyjnie podlegał kolejno: 5. Saskiej Dywizji Piechoty (Sulęcin), 2. Korpusowi Armijnemu (Poznań), oraz Śląskiemu OW (Wrocław).  W 1960 roku podlegał już 4. Dywizji Piechoty z dowództwem w Krośnie Odrzańskim.  Na uzbrojeniu żołnierzy znajdowały się m. in. karabinki Kałasznikowa AK/AKM, ręczne km Diegtiariewa DP/DPM, Kałasznikowa PK/PKS, ciężkie km Goriunowa SG/SGM, pistolety Tokariewa TT, później polskie P-64 Czak i P-83 Wanad, pistolety maszynowe Kałasznikow, RPD, oraz polskie PM-63 Rak i PM-84 Glauberyt, moździerze kalibru 82 i 120 mm, a także granatniki RPG-7, SPG-9, a później RPG-76 Komar rodzimej produkcji, a ponadto liczne pojazdy i radiostacje.  W 1953 r. miejsce koni zajęły ciężarówki Lublin, a w latach 60-tych pojawiły się Stary 660. Po "zmechanizowaniu" jednostki żołnierze otrzymali nowoczesny na owe lata sprzęt: transportery opancerzone Skot-2A, czołgi T-54, bojowe wozy rozpoznawcze BRDM z wyrzutniami przeciwpancernych pocisków kierowanych 9M14 Malutka, oraz zestawy przeciwlotnicze ZU-23-2.  W końcu lat 80-tych jednostka podlegała 4. Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej (Krosno Odrzańskie), oraz Dowództwu Śląskiego OW we Wrocławiu. Na uzbrojeniu znajdowały się m. in. bojowe wozy piechoty BWP-1, czołgi T-55M, artyleryjskie zestawy przeciwlotnicze ZSU-23-4 Szyłka, przenośne zestawy przeciwlotnicze S-2 Strzała, samobieżne haubice kalibru 122 mm 2S1 Goździk, zestawy ZU-23-2, moździerze M-120, wozy zabezpieczenia technicznego WZT/MTLB, wozy rozpoznawcze SKOT i BRDM.  Organizacja pułku była następująca: dowództwo i sztab, 3 bataliony zmechanizowane, batalion czołgów średnich, bateria przeciwlotnicza, kompania rozpoznawcza, kompania łączności, pluton ochrony i regulacji ruchu, bateria artylerii samobieżnej, bateria przeciwpancerna, kompania saperów, pluton chemiczny, drużyna szefa artylerii, kompania remontowa, kompania zaopatrzenia, kompania medyczna.  Na czas "W" 12. pz miał wchodzić w skład 4. DZ, która z kolei podporządkowana była 2. Armii LWP. Siły LWP: 1, 2, oraz 4. Armia miały tworzyć tzw. Front Polski, którego zadaniem było ... opanowanie Zagłębia Ruhry, Frankfurtu, przejęcie amerykańskich instalacji i magazynów, a następnie zajęcie Paryża.  W 1968 roku 12. pz brał udział w inwazji na Czechosłowację. W 1975 roku otrzymał miano "przodującego oddziału Śląskiego Okręgu Wojskowego".  Żołnierze z Myśliborskiej, podobnie jak ich koledzy z Chopina, brali udział w misjach pokojowych, m. in. w Egipcie, Syrii, Namibii, Kambodży, Jugosławii.  W latach 90-tych następowała restrukturyzacja jednostki. W 1992 r. w skład pułku wchodziły m. in. 2 bataliony czołgów T-55, 2 bataliony zmechanizowane, dywizjon artylerii samobieżnej, dywizjon przeciwlotniczy, oraz kilka kompanii wsparcia, i służby.  Od 1995 do 1998 jednostka była już skadrowana. 1 lipca 1995 otrzymała nazwę: 4. Gorzowska Brygada Zmechanizowana, dziedzicząc tradycje dawnych polskich związków taktycznych: 4. Dywizji Piechoty z lat 1794, 1807-14, 1831, 1919-39, 1940, oraz 1945-47. Swoje święto obchodziła 18 marca.  Koszary jednostki przejęły: Starostwo Powiatowe, AWF, WISZ, WSB, oraz PWSZ.  Dowódcy pułku i Brygady: płk Dymitr Wariończyk, płk Edmund Kolendowski, ppłk Napoleon Naruszewicz, mjr Izaak Wilbrant, płk Stefan Orliński, mjr Henryk Gruszewski, ppłk Stanisław Żmijewski, mjr Władysław Pieczora, mjr Czesław Kowalczyk, ppłk Stanisław Pinkowski, płk dypl. Kazimierz Nicewicz, ppłk dypl. Eugeniusz Łozowski, ppłk dypl. Aleksander Jóźwiak, płk dypl. Aleksander Berdychowski, ppłk dypl. Czesław Karkowski, ppłk dypl. Hubert Gruca, mjr dypl. Marian Skupiński, płk dypl. Jerzy Madzio, ppłk dypl. Zygmunt Sadowski, ppłk dypl. Wiesław Łukasiewicz, ppłk dypl. Andrzej Bilewicz, ppłk dypl. Lech Kamiński, ppłk dypl. Wacław Girek, płk dypl. Marek Drózd, mjr dypl. Andrzej Żubert, ppłk dypl. Zbigniew Graczyk.  Poligony gorzowskich jednostek znajdowały się po obu stronach ul. Myśliborskiej i ul. Szczecińskiej.  W Gorzowie mieściły się także: JW 2549 (10. Rejonowa Składnica Kwatermistrzowska przy ul. 11 Listopada 91), wspomniana przez Jana Zysnarskiego w "Encyklopedii Gorzowa" jako "bliżej nieznana jednostka", placówka WSW a następnie Żandarmerii Wojskowej o kryptonimie "Opos", podległa Wydziałowi ŻW w Krośnie Odrzańskim, 27. Wojskowa Komenda Odcinka Kolejowego, a także Wojskowa Administracja Koszar nr 63 przy JW 1649.   Dziś "pozostałościami" po Wojsku Polskim w Gorzowie są: Wojskowa Komenda Uzupełnień, Agencja Mienia Wojskowego, Wojskowa Agencja Mieszkaniowa, Wojskowa Specjalistyczna Przychodnia Lekarska, oraz Wojskowa Poradnia Psychologiczna.