Otwarcie wystawy "Powrot nad Odrę i Bałtyk"

Prezentowana wystawa pochodzi ze zbiorów Muzeum Niepodległości w Warszawie, które posiada godną uwagi kolekcję prac będących odzwierciedleniem ważnych wydarzeń z dziejów państwa polskiego w zakresie polityki, kultury, sportu oraz innych przejawów życia społecznego. Wśród imponującego grona muzealnych eksponatów znajduje się blisko 9000 plakatów dokumentujących ważne dla narodu wydarzenia jak choćby: wojna polsko-bolszewicka, zniszczenia Warszawy z okresu II wojny światowej czy zestaw prac odnoszących się do tematu Ziem Odzyskanych. Ten ostatni stał się właśnie kanwą do stworzenia wystawy „Powrót nad Odrę i Bałtyk”.

Plakaty zaprezentowane na wystawie można pogrupować w zależności od tematyki i czasu powstania. Pierwsze obiekty traktujące o Ziemiach Odzyskanych powstawały jeszcze podczas wojny. Głównym zadaniem tych propagandowych plakatów było uzasadnienie podążanie wojska w berlińskim kierunku. Wyrazem takiego nurtu jest plakat autorstwa Włodzimierza Zakrzewskiego pt. „Szlakiem Krzywoustego”. Zakończenie wojny spowodowało zmiany w treściach, które przedstawiały plakaty. Wówczas głównym problemem, który ukazany był na graficznych przedstawieniach było zasiedlenie i zagospodarowanie nowych ziem. Pojawiały się zatem plakaty o znamiennych tytułach „Ziemie Zachodnie Czekają” czy „Zagospodarujemy Ziemie Zachodnie”. Plakaty o tej treści stanowią najliczniejsza grupę, dotyczy to zwłaszcza obiektów powstałych bezpośrednio po zakończonych działaniach wojennych z lat 1945-1948.

Plakaty dotyczyły także innych wątków związanych z zakończeniem wojny: migracji obywateli czy budowaniu państwa. Plakaty ukazywały pionierski czas na nowych ziemiach przedstawiając je w korzystnym świetle, tym samym zachęcając do osadnictwa na przyłączonych terenach. Stąd też znaczna grupa obiektów ma charakter emocjonalny. Ukazuje społeczeństwo, głównie przesiedleńców czy repatriantów, którzy zasiedlali zachodnie i północne ziemie z różnymi odczuciami. Wśród tych uczuć dominuję nadzieja na lepsze jutro, ale i obawa, entuzjazm tworzenia zrębów nowego państwa, ale i niepewność, co z tego wyniknie. Część plakatów ma wyraźnie propagandowy charakter. Popularyzowano Ziemie Odzyskane jako ważny region gospodarczy stanowiący istotną część w procesie odbudowy kraju. Wyrazem takiej polityki był plakat autorstwa Włodzimierza Zakrzewskiego i Szymona Bojko pt. „Ziemie Zachodnie to bogactwo Polski”.

Ważnym punktem propagandy przedstawianym w ikonografii była kwestia zachodniej granicy kraju. Powstało wiele plakatów podejmujących zagadnienie utrzymania istniejącej granicy na Nysie i Odrze. Na plakacie nie mogło zabraknąć propagandowych zagadnień politycznych, takich jak słynnego referendum wraz ze sztandarowym hasłem „3 X TAK”, choć nie brakowało również plakatów dotyczących wyborów do Sejmu. Wreszcie część plakatów dotyczyła zagadnień kulturalnych czy jubileuszy z okazji powrotu dawnych ziem czy miast do Macierzy. W kolejnych latach poprzez ikonograficzne ukazywanie Ziem Odzyskanych utwierdzano społeczeństwo w przekonaniu o dawnych tradycjach tych ziem, ich związkach z macierzą czy gospodarczym znaczeniu. I tak, Szczecin promowany był jako Duma Polskiego Morza, a Dolny Śląsk, jako ważny rejon eksportujący swoje wyroby.

Termin wystawy:
9 X 2016 - 5 II 2017

Kurator wystawy:
Grzegorz Wanatko