Była u nas wieża Babel...

- Ta książka powstała z kilku powodów. Pierwszy i najważniejszy to ten, że po wojnie nastąpiło skrzyżowanie kultur. Gorzów stał się nowym miejscem zamieszkania dla Ukraińców, Łemków, Tatarów, Cyganów. Po drugie, brakowało publikacji o mniejszościach w naszym mieście. No i po trzecie, zakończony niedawno 2014 r. został uznany przez radę miasta za rok wielokulturowości - mówi dr Krzyżanowski.

O dokładną odpowiedź, jak liczne są mniejszości narodowe („stoi” za nimi ich kraj) lub etniczne (nie posiadają własnego państwa), nie jest łatwo. Dokładnych danych dla Gorzowa nie posiada Główny Urząd Statystyczny, natomiast magistrat zbiera tylko informacje dotyczące zameldowania. Co zatem można powiedzieć o naszych mniejszościach?

Najbardziej widoczni są, bez wątpienia, Romowie. Powodów tego jest kilka. - To społeczność zamknięta. W najmniejszym stopniu poddająca się asymilacji. Ich kultura, której przejawem jest choćby muzyka, stroje, przyciąga publiczność. Podczas spotkań Romane Dyvesa do amfiteatru ściągają przecież tłumy - mówi dr Krzyżanowski. W książce opisał tabor cyganów wołyńskich, którzy na dobre osiedli w Gorzowie w 1952 r., kiedy władze komunistycznej Polski zabroniły Romom koczowniczego trybu życia. To właśnie z tym taborem związanych było dwoje najbardziej znanych gorzowskich Cyganów: poetka Bronisława Wajs, czyli Papusza, oraz muzyk Edward Dębicki. Tabor był wyjątkowy, bo była w nim orkiestra. Z danych GUS-u wynika, że w Lubuskiem mieszka pół tysiąca Romów, natomiast z szacunków, że około połowa z nich żyje w samym Gorzowie.

Kolejnymi mniejszościami są Łemkowie i Ukraińcy. Według danych Mirosława Pecucha, jednego z autorów, których teksty znalazły się w książce, w samym mieście żyje po kilkudziesięciu przedstawicieli tych mniejszości. Na co dzień można ich spotkać w parafiach: prawosławnej i grekokatolickiej czy przy okazji konkursów pisanek w Spichlerzu.
Sporo ciekawostek wiąże się natomiast z Tatarami, którzy przybyli do nas z Nowogródka. Po wojnie było u nas ok. 100 rodzin. Upodobali sobie tereny, które od Gorzowa biegną w kierunku Santoka. - Przypominały im nowogródzki krajobraz. Stąd też wzięła się nazwa „górki tatarskie” - mówi nam dr Krzyżanowski. Przy okazji opowiada o tym, że władze powojennego Gorzowa miały pomysł, aby Biały Kościółek przeznaczyć na meczet i oddać Tatarom, którzy są muzułmanami. - Tatarzy nie chcieli jednak prowokować niesnasek i nie przyjęli propozycji władz, a modlitwy odbywały się w domach. Dziś zostało ich ledwie kilka rodzin. Tatarzy zaczęli wyjeżdżać na Podlasie, gdzie mniejszość jest liczniejsza, w obawie przed asymilacją.

Od 2008 r., gdy zmarła Rozalia Aleksandrowicz, nie działa już w Gorzowie Muzułmańska Gmina Wyznaniowa. Nie ma już też śladu po stowarzyszeniu mniejszości niemieckiej, które 11 lat temu chciało przejąć budynek dawnej łaźni miejskiej. O obecności Żydów w Gorzowie przypomina natomiast jedynie kirkut oraz postawiony w miejscu dawnej synagogi obelisk przy ul. Łazienki.

- W naszym mieście kultury się przenikają. Nie było tu nigdy sporów na tle etnicznym i wyznaniowym - mówi Krzyżanowski. Co więcej, każdego roku mniejszości spotykają się na Wigilii Kultur i Narodów.