Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Ilu powstańców wielkopolskich trafiło do Gorzowa? Pasjonaci historii szukają ich grobów

Jarosław Miłkowski
Jarosław Miłkowski
Andrzej Nawojczyk i Michał Klisiński regularnie przypominają gorzowianom, że pośród nich żyli powstańcy wielkopolscy.
Andrzej Nawojczyk i Michał Klisiński regularnie przypominają gorzowianom, że pośród nich żyli powstańcy wielkopolscy. Jarosław Miłkowski
Przez ostatnie dwa lata zlokalizowano prawie dwieście grobów gorzowian, którzy walczyli w Powstaniu Wielkopolskim. We wtorek 27 grudnia miną 104 lata od wybuchu tej zwycięskiej insurekcji.

- Dwa lata temu mieliśmy zidentyfikowanych 60 powstańców, rok temu 160, a teraz mamy ich już około 250 - mówi nam Andrzej Nawojczyk. Wraz z nim oraz Michałem Klisińskim - obaj panowie działają w gorzowskim kole Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 - spacerujemy po gorzowskim cmentarzu przy ul. Żwirowej. To jedna z wielu nekropolii, na której od paru lat odnajdują oni groby byłych powstańców.

- Tu, przy Żwirowej, mamy znalezionych 107 osób, na cmentarzu przy Warszawskiej jest 26. Jeden jest także na cmentarzu wojskowym przy ul. Walczaka. To woldenberczyk, który zmarł w obozie w Dobiegniewie, ale został pochowany w Gorzowie. W okolicy, czyli pomiędzy Kostrzynem a Drezdenkiem oraz między Myśliborzem a Skwierzyną, jest kolejnych 49 grobów. 40 kolejnych powstańców, którzy choćby przez kilka lat mieszkali w Gorzowie, jest pochowanych na innych cmentarzach w Polsce, a losy kolejnych 15 są nam nieznane - wylicza A. Nawojczyk.
Gdy to mówi, stoimy przy zniszczonym grobie Tadeusza Begiera, jednego z powstańców.

- Chcemy, aby gorzowianie o nich nie zapomnieli. Czasami byli to oficerowie, ale czasami też szeregowi żołnierze, o których niewiele wiadomo - mówi pan Andrzej, u którego w rodzinie było sześciu powstańców wielkopolskich: dwóch dziadków, bracia jednego z nich i szwagrowie.

Powstanie? Tajne przez poufne

To, że ktoś był powstańcem wielkopolskim, nie było wiedzą powszechną. Nawet w rodzinie powstańców.
- Czasami ich potomkowie to od nas dowiadują się o swoim dziadku czy pradziadku niż od swoich bliskich - mówi A. Nawojczyk. Tłumaczy też, dlaczego pamięć o powstaniu jest bardziej żywa teraz niż choćby w latach 90., po zmianie ustroju politycznego.
- Po 1945 r. powstańcy byli ścigani, bo już po powstaniu walczyli z Rosjanami w wojnie polsko-sowieckiej, byli wywalani z pracy. Do 1972 r. nawet nie awansowano ich o stopień wyżej. W latach 90. żyło jeszcze wiele dzieci powstańców, które miały zakodowane, by nie mówić, że ktoś walczył w Armii Krajowej - mówi Nawojczyk. Jak zatem towarzystwo pamięci odnajduje groby powstańców?
- To jest wnikliwa robota. Szukamy w archiwach czy w spisach, czy dany człowiek mógł być powstańcem. Czasami są błędne daty, błędne imiona. Pytamy rodziny, zostawiamy przed 1 listopada informację na grobach z prośbą o kontakt - mówi pan Andrzej.

- Następnie występujemy do Instytutu Pamięci Narodowej o wpisanie grobu do ewidencji grobów chronionych. Ta procedura trwa dwa-trzy miesiące, czasami nawet rok i dłużej. Gdy już grób jest wpisany do ewidencji, jest on nie do ruszenia. Można za niego nie płacić, choć rodziny, jeśli one jeszcze są, zwykle to chcą jednak dalej robić - tłumaczy Nawojczyk.

W dalszej kolejności, można wystąpić o odnowienie grobu.
- Może to zrobić ktoś bliski, ale też osoba niespokrewniona lub organizacja - mówi Michał Klisiński, którego pradziadek był powstańcem. Dwa lata temu przy Żwirowej odnowiono grób powstańca Michała Sobczaka.

Zwracanie się do rodzin powstańców pozwala też napisać dłuższy biogram o zmarłym. W przyszłym roku Towarzystwo zamierza wznowić swoje wydawnictwo o już zidentyfikowanych powstańcach z Gorzowa. W przyszłości być może powstanie książka.

Powstanie Wielkopolskie to największa zwycięska insurekcja Polaków. Pozwoliła ona wyzwolić spod władzy niemieckiej niemal całą Wielkopolskę. We wtorek 27 grudnia mija 104. rocznica jego wybuchu. O 10.00 nastąpi złożenie kwiatów na cmentarzu przy ul. Żwirowej w Gorzowie, około pół godziny później - na cmentarzu przy Warszawskiej, a o 12.30 w centrum Witnicy odbędą się obchody wojewódzkie. Przypomnijmy, że obchody będą też m.in. w Skwierzynie, gdzie o 11.00 nastąpi złożenie kwiatów pod Pomnikiem Powstańców Wielkopolskich.

Mieliście w rodzinie powstańca?

- Jeśli w czyjejś rodzinie ktoś był powstańcem, a my możemy o nim nie wiedzieć, prosimy o kontakt - mówi Andrzej Nawojczyk. Z Towarzystwem można skontaktować się m.in. przez profil na Facebooku. Kontakt znajdziecie TUTAJ.

Czytaj również:
Budżet Gorzowa przyjęty bez choćby głosu sprzeciwu. Ile miasto wyda w 2023?

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Krokusy w Tatrach. W tym roku bardzo szybko

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na gorzowwielkopolski.naszemiasto.pl Nasze Miasto