Twierdza Kostrzyn. Historia miasta, które w 1945 r. przestało istnieć. Poznaj nasze Kostrzyńskie Pompeje

Historia umocnień przy Starym Mieście w Kostrzynie sięga XVI w., gdy margrabia brandenburski na Kostrzynie Jan zdecydował o kompleksowym umocnieniu swojej siedziby. Z ustaleń historyków wynika, że margrabia wzniósł pierwotnie fortyfikacje drewniano-ziemne. Jednak w wyniku powodzi i podtopień umocnienia te niszczały. Zapadła więc decyzja o umocnieniu fortyfikacji murami z cegieł. Specjalnie w tym celu sprowadzono z Włoch inżyniera Franciszka Chiaramelli z Gandino.

Zobacz więcej zdjęć:

Z ustaleń historyków wynika, że margrabia wzniósł pierwotnie fortyfikacje drewniano-ziemne. Jednak w wyniku powodzi i podtopień umocnienia te niszczały. Budowa twierdzy oznaczała istną rewolucję w życiu ówczesnych mieszkańców Kostrzyna. Zmieniono plan miasta, powstały nowe budowle (m.in. arsenały, składy prowiantu, wozownie). Twierdzę ukończono dopiero pod koniec XVI w., już po śmierci Jana Kostrzyńskiego.

Na twierdzę składało się pięć bastionów:

• bastion Król,
• bastion Królowa,
• bastion Książę,
• bastion Księżniczka,
• bastion Filip.

Największym spośród bastionów był Książę. Dziś już nie istnieje, stał w miejscu obecnego Hotelu Bastion. Miał on dwukondygnacyjny nadszaniec i bronił dostępu do twierdzy od strony obecnego mostu na Warcie.

Do dziś ocalał jedynie bastion Król i bastion Filip. Ten pierwszy nie jest dostępny dla turystów i obecnie grozi zawaleniem. W Filipie urządzono muzeum, o którym napiszemy w dalszej części artykułu.

Czytaj również:

Stare Miasto w Kostrzynie powstało w bardzo dogodnym miejscu, u zbiegu dwóch rzek, które z jednej strony dawały pokarm (łowiono tu ryby), a z drogiej chroniły to miejsce przed najazdami wrogich wojsk. Już w średniowieczu powstała charakterystyczna trasa, przecinająca pradolinę Warty wieloma mostami i łącząca wieloma mostami i przeprawami obecne Stare Miasto z miejscem, gdzie teraz jest Kostrzyn. W XII lub XIV w. przy przeprawie przez Odrę powstał zamek, który w połowie XV w. został mocno rozbudowany przez Krzyżaków.

Okres największego rozkwitu Kostrzyna przypada na 1535 r., gdy margrabia Jan orał sobie właśnie to miejsce na swoją stolicę. Przekształcił wówczas Kostrzyn w potężną twierdzę. Kostrzyn zaczął się szybko rozwijać, mieszkańców przybywało, a miejsce w murach twierdzy było ograniczone. Zaczęły powstawać przedmieścia. Miasto nieźle zniosło okres wojny 30-letniej, przetrwało katastrofalny pożar z 1758 r. To właśnie po tym pożarze zostało odbudowane, a w końcu XVIII w. miało już około pięć tysięcy mieszkańców.

Miasto praktycznie przestało istnieć pod koniec II wojny światowej. Kostrzyn stał się wtedy jednym z ostatnich punktów oporu Niemców przed nacierającą ze wschodu Armią Czerwoną. Zyskał nawet miano „bramy do Berlina”. To dlatego toczyły się tu zacięte walki. Walki o Kostrzyn zaczęły się 31 stycznia 1945 r. To właśnie tego dnia czerwonoarmiści opanowali pierwszy przyczółek na jej zachodnim Odry, pod miejscowością Kienitz na północny-zachód od Kostrzyna. Tego samego dnia do Nowego Miasta wtargnął pododdział czołgów, docierając aż do samego śródmieścia. Atak odparto. Próby zdobycia Kostrzyna „z marszu” nie powiodły się, Rosjanie napotkali zacięty opór. Sukcesywnie zdobywali obecne Nowe Miasto. Bywało, że walczono o każdą ulicę i każdy dom. Rosjanie okrążali miasto i zacieśniali pierścień wokół Kostrzyna. Niemcy wycofali się na teren Starego Miasta, które silnie ufortyfikowane broniło się nadal. Obroną Kostrzyna dowodził Heinz Reinefarth, zbrodniarz niemiecki, odpowiedzialny m.in. za liczne zbrodnie wojenne i krwawe stłumienie Powstania Warszawskiego.

Próby zdobycia Kostrzyna „z marszu” nie powiodły się, Rosjanie napotkali zacięty opór. Sukcesywnie zdobywali obecne Nowe Miasto. Bywało, że walczono o każdą ulicę i każdy dom.

Walki o Kostrzyn trwały do 30 marca 1945 r. Po zajęciu twierdzy Rosjanie natychmiast przystąpili do odbudowy zniszczonych mostów, aby zapewnić transport w stronę Berlina. Nie wiadomo, ile ofiar śmiertelnych pochłonęła bitwa o Kostrzyn. Na pewno na terenie miasta po dziś dzień znajdują się masowe mogiły walczących. W czasie walk ponad 90 proc. zabudowy miasta legło w gruzach. Nie było pewności, czy Kostrzyn kiedykolwiek się odrodzi.

Część Kostrzyna nazywana Nowym Miastem została odbudowana. Początkowo sprowadzili się tu kolejarze i pocztowcy. To oni stanęli przed trudnym zadaniem ułożenia sobie życia od nowa w zrujnowanym mieście. Wokół z ziemi sterczały zgliszcza, w gruzowiskach nierzadko były ludzkie zwłoki, do tego cała masa wojskowego sprzętu i pocisków. Jednym z pierwszych uruchomionych budynków był dworzec kolejowy. Stopniowo Kostrzyn podnosił się z kolan, impulsem, bo rozwoju miasta było uruchomienie fabryki celulozy. Powstawały nowe bloki, a później całe osiedla.

Nic nie działo się jednak na Starym Mieście. Ruiny coraz bardziej zarastały chaszczami, dawne miasto na około 50 lat dosłownie znikało z powierzchni ziemi. Ta część Kostrzyna nigdy się nie odrodziła. Dopiero w latach 90. podjęto decyzję o częściowym odgruzowaniu starówki. Wyłonił się wówczas zarys dawnych ulic i resztki kamienic. Dziś z ziemi sterczą już tylko niewiele ponad metrowej wysokości murki. To pozostałości po 2-3 piętrowych budynkach. Na myśl przywołują zniszczone wybuchem wulkanu Pompeje, dlatego czasem Stare Miasto nazywane jest właśnie „Kostrzyńskimi Pompejami”.

Twierdza znajduje się w południowej części Kostrzyna nad Odrą. Bez trudu tam trafić. Warto podkreślić, że turyści mogą zostawić samochód na obszernym parkingu przy Urzędzie Miasta, mieszczącym się w sąsiedztwie przejścia granicznego. Aby ocenić wielkość murów Twierdzy, warto udać się na spacer po moście na Odrze oraz wzdłuż przeciwległego brzegu rzeki. Po powrocie należy skierować swoje kroki do znajdującej się w sąsiedztwie mostu bramy Berlińskiej. Mieści się w niej salka muzealna i punkt informacji turystycznej, w którym można uzyskać szczegółowe informacje o obiekcie czy też skorzystać z usług przewodnika.

Dawna starówka nie jest zamknięta, każdy może ją odwiedzić i zwiedzać za darmo na własną rękę. W wielu miejscach ustawiono tablice informacyjne, można zapoznać się z przedwojennym planem miasta, obejrzeć historyczne fotografie. Trzeba jednak pamiętać, aby poruszać się jedynie po dawnych ulicach i chodnikach i nie wchodzić na gruzowiska. Wiele miejsc jest jeszcze niezbadanych, może być niebezpiecznych, a wchodzenie na nie może skończyć się tragicznie. W niektórych miejscach, jak na przykład przy wejściu na Bastion Król, ustawiono tablice zakazujące wstępu. Należy ich bezwzględnie przestrzegać!

Wchodząc na teren Starego Miasta można też skorzystać z przewodnika.

Grupy do 8 osób włącznie (bez względu na wiek):

• polskojęzyczne: cena - 200 zł,
• obcojęzyczne: cena - 280 zł.

Grupy powyżej 8 osób:

• polskojęzyczne: dorośli 25 zł/os., dzieci i młodzież szkolna 20 zł/os.
• obcojęzyczne (niemiecki, angielski): 35 zł/os.

Zwiedzanie Starego Miasta przez turystów indywidualnych bez przewodnika jest bezpłatne.

Wstęp do Bastionu Filip:

• bilet normalny - 20 zł,
• bilet ulgowy (młodzież ucząca się, studenci, emeryci i renciści, którym uprawnienia nadał polski organ emerytalny lub rentowy, posiadacze Karty Dużej Rodziny) 15 zł,
• dzieci do lat 7 oraz pracownicy muzeów wstęp wolny,
• wstęp do Bastionu Filip w piątki jest nieodpłatny.

W celu nabycia biletu ulgowego należy okazać odpowiedni dokument uprawniający do ulgi: legitymacja szkolna lub studencka, legitymacja emeryta-rencisty, Karta Dużej Rodziny, legitymacja pracownika muzeum.

Polecamy państwa uwadze:

• Międzyrzecki Rejon Umocniony - bunkry, mosty, nietoperze. Poznaj tajemnicę jednego z największych podziemnych kompleksów świata
• Pstrąże na granicy Lubuskiego, to największe miasto widmo w Polsce. Opuszczone domy, ciemne podziemia, ruiny znajdziesz tu na każdym kroku
• DAG Alfred Nobel. Tajemnica fabryki amunicji pod Nowogrodem Bobrzańskim. To miejsce oficjalnie nie istniało. Dziś każdy chce je zobaczyć